110 godina od početka Prvog svetskog rata

Povodom 110 godina od početka Prvog svetskog rata, na dan objave rata Austrougarske monarhije Kraljevini Srbiji (15/28. jul 1914. godine),  kao arhivaliju meseca jula Istorijski arhiv Požarevac objavio je dokument Državnog arhiva Srbije – Telegram objave rata Austrougarske monarhije Kraljevini Srbiji.

Naime, u Ultimatumu koji je Austrougarska monarhija uputila Kraljevini Srbiji 10/23. jula 1914. godine, zahteva se odgovor u roku od 48 časova i okrivljuje Srbija za organizovanje atentata u kojem je 28. juna 1914. godine u Sarajevu ubijen austrijski prestolonaslednik Franc Ferdinand. Uslovi Ultimatuma bili su ponižavajući i unapred se računalo da ih Srbija kao suverena država neće prihvatiti. Uz podršku Nemačke, Beč je odlučio da Srbiju vojno kazni, najviše zbog jačanja njenog autoriteta u južnoslovenskim delovima Austrougarske. U noti je zatraženo objavljivanje izjave u kojoj se indirektno priznaje krivica za atentat, uklanjanje svih oficira protivnika Austrougarske i dozvola srpske vlade da austrougarska policija vodi istragu na teritoriji Srbije.

Imajući u vidu krajnju iscrpljenost balkanskim ratovima, srpska vlada je, sa namerom da izbegne sukob istovremeno čuvajući teritorijalni integritet i suverenitet, formulisala Odgovor (12/25. jul 1914. godine) kojim je prihvatila sve zahteve, osim zahteva da austrougarski organi vode istragu u Srbiji. Austrougarska je to iskoristila da 15/28. jula 1914. godine Srbiji objavi rat, čime je počeo jedan od najvećih svetskih sukoba u istoriji čovečanstva – Prvi svetski rat.

Predstavljanje Telegrama objave rata na Portalu „Arhivalija meseca“, Istorijski arhiv Požarevac u saradnji sa Državnim arhivom Srbije, učestvuje u programu obeležavanja 110 godina od početka Prvog svetskog rata, koji se realizuje u periodu od 23. jula do 28. jula 2024. godine, na inicijativu ministra kulture Nikole Selakovića – dokumenta su istovremeno izložena u Državnom arhivu Srbije i 21 ustanovi kulture u Republici Srbiji i Republici Srpskoj, u skladu sa Deklaracijom donetom na Svesrpskom saboru 8. juna 2024. godine u Beogradu.

Telegram objave rata Austrougarske monarhije Kraljevini Srbiji je 2015. godine, na predlog Državnog arhiva Srbije, upisan u UNESKOV Registar kulturne dokumentarne baštine univerzalnog značaja „Pamćenje svetaˮ.

Fotografija: Telegram objave rata Austrougarske monarhije Kraljevini Srbiji, upućen iz Beča u 11 sati i 10 minuta, primljen u Nišu u 12 sati i 30 minuta, 15/28. jul 1914. godine
Državni arhiv Srbije – DAS, MID, PO, 1914, F1, A/I-3

Prevod Telegrama objave rata:
„Kraljevom ministru inostranih dela u Nišu
Kraljevska Vlada Srbije nije na zadovoljavajući način odgovorila na notu datiranu 23. julom 1914. godine, koju joj je predao austrougarski poslanik u Beogradu , zbog čega Carska i Kraljevska Vlada nalazi da je prinuđena da se osloni na silu oružja radi očuvanja svojih prava i interesa. Od ovog trenutka Austrougarska se smatra u ratu sa Srbijom.
Ministar inostranih dela Austrougarske
Grof Berhtold“

ARHIVALIJA MESECA – JUL 2024.

Obradila: dr Jasmina Nikolić, arhivski savetnik