SVETI JOVAN VLADIMIR

Prvi srpski svetitelj

 

Po mnogo čemu je jedinstvena životna priča najstarijeg srpskog sveca. Iako po ratovanjima i osvajanjima nije bio poznat, niti je imao bitniju ulogu u političkim previranjima svog vremena, već hiljadu godina traje poštovanje njegovog kulta među svim narodima (pa i veroispovestima) centralnog Balkana. Koliko je bio neobičan život kneza Jovana Vladimira govori i to da u „Letopisu popa Dukljanina“, srdenjevekovnoj hronici koja se uglavnom bavi nabrajanjem južnoslovenskih vladara i bitnih događaja, posebno mesto zauzima priča o romantičnoj ljubavi i mučeničkoj smrti ovog, relativno nebitnog vladara. Nasuprot njegovom skromnom uticaju na istorijske događaje, stoji očigledna moralna vrednost njegove ličnosti i svetiteljske vrline kojima je zaslužio veliko poštovanje.

Oko 1000. godine, još kao dečak, Jovan Vladimir postaje vladar Duklje, koja je obuhvatala današnju Crnu Goru i delove Hercegovine i Albanije. U neposrednom susedstvu je već godinama besneo rat između cara Samuila i Vizantije. Vladimir je izbegavao rat, ali mu savez sa Vizantijom nije bio od pomoći kada je Samuilo krenuo u osvajanje Dalmacije. Na tom pohodu, prva prepreka je bila Duklja. Vladimir je, uvidevši da ne može ništa ogromnoj carskoj sili, izbegao skupa sa vojskom i narodom na brdo Kosorog, zapadno od Skadra. Kako je to brdo bilo puno zmija otrovnica, dukljanski knez se pomolio Bogu da spase njegov narod od ove opasnosti. Od tada je na tom mestu, po predanju, zmijski ugriz postao bezopasan, i do dana današnjeg tu niko nije od njega umro. Kako je car Samuilo uporno opsedao nepristupačno brdo, Vladimir se predao i svezan bi poslat u zatvor u Prespu (današnja Severna Makedonija).

U Samuilovoj prestonici je rođena prva romantična priča srpske književnosti. „Letopis popa Dukljanina“ nam kazuje kako se careva ćerka zaljubila u lepog i pobožnog sužnja i molila oca da ga oslobodi i da je uda za njega. Car je popustio i Jovanu Vladimiru je dao svoju kćer Kosaru za ženu i vratio mu Duklju da u njoj ponovo vlada, ali od sada kao njegov zet i vazal. Vladimir i Kosara su vladali u miru, „sa strahom Božijim i pravdom“.

 

……………………………………………….

Odlomak iz „Letopisa popa Dukljanina“:

                  I tako jednog dana kćer cara Samuila, po imenu Kosara, potaknuta i nadahnuta Svetim Duhom, priđe ocu i zamoli ga da siđe sa svojim sluškinjama da opere glavu i noge okovanih i zarobljenih, što joj otac dozvoli. I tako siđe i izvrši dobro djelo. Međutim ugledavši Vladimira i vidjevši da je lijepog izgleda, pokoran, blag i skroman, kao i da je pun znanja i Božije mudrosti, zadrži se sa njim u razgovoru, jer joj se njegov govor učini sladak više nego med i saće. I ona ga je zavoljela, ali ne iz požude, već zbog toga što se sažalila na njegovu mladost i ljepotu i što je bila čula da je on kralj i da potiče od kraljevskog roda;

………………………………………………………..

 

Rat, u koji se Duklja i dalje nije mešala, završen je velikom pobedom Vizantije. Posle Samuilove smrti, njegov sin, Gavrilo Radomir, za kratko nasleđuje presto, ali ga ubrzo ubija brat od strica, Jovan Vladislav. Vladislav je smatrao da će ojačati svoj položaj ako potamani sve takmace i Samuilove rođake, te zato počinje da radi o glavi i Jovanu Vladimiru. Poziva ga sebi u goste, tobože na dogovor i šalje mu zlatni krst na kome se zakleo da mu neće učiniti nikakvo zlo.

Dukljanski knez mu odgovara da Hristos nije bio raspet na zlatnom, već na drvenom krstu. Krvnik Vladislav mu onda šalje drveni krst nad kim se zakleo i pripremi zasede da ubiju Vladimira pre nego što stigne do njega. Međutim Vladimir je, uz Božiju pomoć, bezbedno stigao u Prespu. Čim je stigao tamo, uđe u jednu crkvu da se, po svom običaju, pomoli Bogu. Izašao je iz crkve držeći u rukama onaj drveni krst, a pred samim crkvenim vratima ga oboriše vojnici krivokletnog Vladislava i odsekoše mu glavu.

Bilo je to 22. maja 1016. godine.

Jovan Vladimir je sahranjen u Prespi, u istoj crkvi ispred koje je ubijen. Ubrzo se pročulo da molitva kod njegovog groba leči od raznih slabosti i mnogi počeše dolaziti tamo da se pomole. Nedugo nakon smrti, Jovan Vladimir je priznat od Crkve za sveca i mučenika, a njegov praznik se slavi 22. maja po starom kalendaru, a 4. juna po novom.

Hronološki gledano, on je prvi srpski svetac.

              Ova kanonizacija pokojnog vladara postala je kasnije uzor za Srbe, što je dovelo do pojave Svete Loze Nemanjića.

Sveti Jovan Vladimir se na freskama predstavlja kao kralj u svečanom vladarskom ruhu, sa krunom na glavi, sa svojom odsečenom glavom u levoj i krstom u desnoj ruci. Uz Svetog kneza Lazara, jedini je srpski svetitelj koji se oslikava sa dve glave, poput Jovana Krstitelja.

Posebna je i sudbina drvenog krsta na kome se Jovan Vladislav krivo zakleo, a Jovan Vladimir bio pogubljen. On se vekovima čuva u porodici Andrović iz Veljih Mikulića kod Bara. Svake godine na Duhove, krst Svetog Jovana Vladimira se pred litijom iznosi na vrh planine Rumije. Na čelu litije je krst, koga po tradiciji nosi član porodice Andrović, iza njega ide sveštenik, pa onda ostali.

Osim ovog praznika, tokom cele godine, krst se čuva na tajnom mestu koje znaju samo dvojica najstarijih članova porodice Andrović. Već skoro hiljadu godina razni nekrsti pokušavaju da ukradu ili otmu krst Svetog Jovana Vladimira, ali Androvići ne daju svetinju.

Sveti Jovan Vladimir se smatra zaštitnikom grada Bara u Crnoj Gori.

Njegove mošti su više puta premeštane, da bi se najduže zadržale u manastiru posvećenom ovom svecu u Elbasanu, u Albaniji. Od 1995. svečeve mošti se nalaze u sabornoj crkvi u Tirani, gde je i sedište Albanske pravoslavne crkve, a u manastir se vraćaju samo za njegov praznik. Brojne su priče o isceljenjima bolesnih, kako hrišćana tako i muslimana, nakon molitve kod njegovih moštiju, pa se  manastir posvećen Svetom Jovanu Vladimiru (Shën Jon Vlladimirit na albanskom) kod Elbasana poštuje kao velika svetinja.

 

Na albumu „Iznad istoka i zapada“ kog su snimili razni srpski muzičari na tekstove Svetog vladike Nikolaja Velimirovića nalazi se i pesma „Darovi Svetog Jovana Vladimira“, koju je komponovao Goran Trajkoski (Anastasia), a otpevala Svetlana Spajić. Preporučujem od srca …